Τα «σταυράτα» μοναστήρια της Ξάνθης και η πλωτή μονή του Αγ. Νικολάου στο Πόρτο Λάγος
Δεν υπάρχει πιο όμορφη, πιο συναρπαστική και ταυτόχρονα πιο πνευματική εκδρομή, τώρα στις γιορτές, από μια επίσκεψη στα περίχωρα της Ξάνθης. Άγρια Φύση, μαγικό βουνό, απέραντη γαλάζια θάλασσα, πανέμορφο δάσος και φυσικά μοναστήρια αυθεντικά, όπως το η Μονή του Αγίου Νικολάου στο Πόρτο Λάγος, μετόχι της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους, οδηγούν τον επισκέπτη σε ένα φωτεινό εσωτερικό ταξίδι.
Οι επισκέπτες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα τέσσερα μοναστήρια που βρίσκονται γύρω από την Ξάνθη είναι κτισμένα με τέτοιο τρόπο που σχηματίζουν σταυρό και σύμφωνα με τις θρησκευτικές παραδόσεις καθαγιάζουν την πόλη, προστατεύοντάς την από επιδημίες και καταστροφές.
Πρόκειται για τα μοναστήρια της Παναγιάς Αρχαγγελιώτισσας (ή Σαμακωβιανής), Παναγίας Καλαμούς ή Καλαμιώτισσας, Ταξιαρχών και το ναό του Αγίου Νικολάου στο Πόρτο Λάγος, που είναι μετόχι της μονής Βατοπεδίου. Σύμφωνα με τις δημώδεις εκφράσεις η πόλη είναι «σταυρωμένη» και τα μοναστήρια «σταυράτα», ενώ κατά την παράδοση ο πολεοδομικός ιστός της πόλης δημιουργήθηκε ακολουθώντας κάποιο μυστικό συμβολικό σχεδιασμό ο οποίος συμβάλλει στον καθαγιασμό της.
Το πλωτό μοναστήρι
Το Πόρτο Λάγος βρίσκεται στο σημείο όπου η Βιστωνίδα ενώνεται με το Θρακικό πέλαγος, αναδεικνύοντας τον εξαιρετικό συνδυασμό του πράσινου της Φύσης και του γαλάζιου της λίμνης.
Το συγκρότημα είναι μοναδικό και καθηλώνει τον επισκέπτη ή τον πιστό που έρχεται να προσκηνύσει: Eίναι κτισμένο πάνω σε δύο μικρά νησάκια στη λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος με υπέροχη θέα προς το θρακικό πέλαγος ενώ μια ξύλινη γέφυρα πεζών τα συνδέει μεταξύ τους και μια δεύτερη τα ενώνει με τη στεριά. Στο ένα νησάκι βρίσκεται η Εκκλησία του Αγίου Νικολάου (του «νοικοκύρη») και στο δεύτερο το παρεκκλήσι της Παναγίας Παντάνασσας στο οποίο ο επισκέπτης θα θαυμάσει ένα αντίγραφο της θαυματουργής της εικόνας, που βρίσκεται στη Μονή Βατοπαιδίου.
Η εικόνα της Παναγίας της Παντάνασσας του 17ου αι. που βρίσκεται στο προσκυνητάρι του καθολικού της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, στάθηκε η αφορμή για την αναπαραγωγή αντιγράφων της συγκεκριμένης εικόνας, γνωστή ανάμεσα στους ορθόδοξους Χριστιανούς για τη θαυματουργή της δράση. Είναι γνωστές πολλές περιπτώσεις καρκινοπαθών που έχουν ανακουφιστεί από τη θαυματουργική χάρη της. Δύο αντίγραφα της εικόνας, έπειτα από παράκληση του Πατριαρχείου Μόσχας, έχουν μεταφερθεί στο Ναό των Αγίων Πάντων στο Κρασνόε Σελό και στην Ιερά Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στο Νοβοσπάσκι. Το εντυπωσιακό «πλωτό» μοναστήρι δέχεται επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τηλ. Μονής: 2541-096722
Άγιες Εικόνες στο Πόρτο Λάγος
Και στο Πόρτο Λάγος το Christianity Art παρέχει μοναδική ευκαιρία στους πιστούς επισκέπτες να πάρουν μαζί τους τα σύμβολα της Ορθοδοξίας και μοναδικές αναμνήσεις της επίσκεψής τους στον μαγευτικό αυτό χώρο.
Το Παπίκιο Όρος
Το Παπίκιον Όρος κρύβει ακόμη και σήμερα τη μοναστική πολιτεία του η οποία ήκμασε κατά τον 11ο αιώνα. Οι γραπτές πηγές αναφέρουν πως υπήρχαν πολύ περισσότερα μοναστήρια –έως και 370. Ωστόσο αυτό δεν επιβεβαιώνεται. Όπως και να έχει, το Παπίκιο υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου και στις μονές του έζησαν για λίγο μεγάλες προσωπικότητες της βυζαντινής περιόδου.
Η περιοχή φαίνεται ότι κατοικήθηκε από ασκητές και ερημίτες αρκετά χρόνια πριν τον 10ο αιώνα, ωστόσο η μεγάλη ακμή της μοναστικής κοινότητας, οπότε και κτίστηκαν μοναστήρια και εγκαταστάσεις κοινοβιακού χαρακτήρα, υπολογίζεται στον 11ο και 12ο αι. Οι ανασκαφές έδειξαν πως στις αρχές του 13ου αιώνα εκδηλώθηκαν καταστροφικές πυρκαγιές στα μοναστήρια, ενώ οι πόλεμοι που ακολούθησαν οδήγησαν στην οριστική καταστροφή και εγκατάλειψή τους τον 14ο αι.
Οι ανασκαφές στην περιοχή του Παπικίου ξεκίνησαν το 1983 και έφεραν στο φως τρεις μονόχωρους, βυζαντινούς, θολοσκέπαστους ναούς οι οποίοι αποτελούν τα καθολικά μικρών μοναστηριών. Επίσης, δύο μοναστηριακά συγκροτήματα και ένα βυζαντινό λουτρώνα τα οποία χρονολογούνται στα τέλη του 11ου έως τις αρχές του 13ου αι. Οι μονόχωροι ναοί βρίσκονται στην περιοχή της Κερασιάς και ένας από αυτούς ανάμεσα στην Κερασιά και τον Σώστη. Ένα πραγματικά συγκλονιστικό μοναστηριακό συγκρότημα βρίσκεται βόρεια του Ληνού (βόρεια του δρόμου που οδηγεί στην Πόα) και σε αυτό ανακαλύφθηκε μεταξύ άλλων μια εξαιρετική κινστέρνα, εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα και ο τάφος της αυτοκράτειρας Μαρίας Βοτανειάτη. Το δεύτερο συγκρότημα βρίσκεται βόρεια του Σώστη και είναι τρίκλιτη βασιλική.
Η Παναγιά η Κοσμοσώτειρα
Το λαμπρότερο εκκλησιαστικό μνημείο στη δυτική όχθη του Έβρου, στις Φέρες (αρχαία Βήρα), είναι ο ναός της Παναγίας Κοσμοσώτειρας, μαζί με τα λιγοστά ερείπια της ομώνυμης μονής. Κτίστηκε στα 1152 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό και αποτελεί λαμπρό δείγμα βυζαντινής Εκκλησίας και κωνσταντινουπολίτικης τέχνης και τεχνικής.
Ο τεράστιος κεντρικός τρούλος, μαζί με τους 4 μικρότερους «δορυφόρους» και τα 4 τόξα μοιάζει να μην στηρίζεται πουθενά και «αιωρείται» στον χώρο… σαν να βρίσκεται στον ουρανό! Το φως που μπαίνει από τα παράθυρα κάνει και τους επισκέπτες να αιωρούνται κι αυτοί στο μεγαλειώδες εσωτερικό με τις ξεθωριασμένες υπερμεγέθεις τοιχογραφίες σοβαρών, ασκητικών προσώπων και πολεμιστών. Αναζητήστε την μορφή του Αγίου Μερκουρίου. Εικάζεται ότι απεικονίζεται ο κτήτορας Ισαάκιος Κομνηνός!
Υπάρχουν και δυο μοναστήρια που πλαισιώνουν την Ξάνθη, κτισμένα μέσα στις καταπράσινες πλαγιές και με πανοραμική θέα που φτάνει μέχρι την θάλασσα. Η μονή της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, βρίσκεται πάνω από την συνοικία Σαμακώβ (ονομάζεται και Σαμακωβιανή) και καταστράφηκε ολοσχερώς στον σεισμό του 1829. Ξανακτίστηκε το 1841, με τη σημερινή της μορφή, από τον μητροπολίτη Ευγένιο με τη συνδρομή των κατοίκων, ενώ το 1844 κτίστηκε το καμπαναριό της, που ήταν το μοναδικό της περιοχής καθώς οι Τούρκοι κατακτητές δεν επέτρεπαν να κτιστούν άλλα.
Η κρύπτη του μοναστηριού –που βρίσκεται πίσω και κάτω από το ιερό βήμα– ανάγεται στα 1000 με 1100, ενώ η μονή αναφέρεται σε κώδικες και εκκλησιαστικά βιβλία του 1559. Κατά τη Βουλγαρική κατοχή εκλάπησαν 33 κώδικες της μονής και - παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται ακόμη και σήμερα - δεν κατέστη δυνατό να επιστραφούν. Η μονή πήρε το όνομά της από τη θαυματουργή εικόνα που απεικονίζει τη Θεοτόκο πλαισιωμένη από τους Αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ, και πανηγυρίζει τον Δεκαπενταύγουστο.
Στην ανατολική πτέρυγα στεγάζεται το εκκλησιαστικό μουσείο της μητρόπολης, με σπάνιες φορητές εικόνες, εκκλησιαστικά κειμήλια, άμφια και λειτουργικά σκεύη, από όλες τις ενορίες της Ξάνθης, που χρονολογούνται από τον 17ο μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Βορειοδυτικά της Αρχαγγελιώτισσας βρίσκεται η Παναγία η Καλαμιώτισσα, ονομασία που οφείλεται στην εικόνα της Παναγίας που βρέθηκε σε καλαμιές.
Κατά πάσα πιθανότητα ιδρύθηκε κατά τους χρόνους της εικονομαχίας (726 -843) από μοναχούς που ήρθαν από το Βυζάντιο, όμως η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία για τη μονή περιέχεται σε έναν κώδικα του 1612. Στη μονή είναι επίσης αφιερωμένο ένα Ευαγγέλιο του 1645, με ασημένια επένδυση, που δημιουργήθηκε στη Βενετία και σήμερα φυλάσσεται στη Μητρόπολη της Ξάνθης. Περισσότερες γραπτές πληροφορίες για τη μονή δεν υπάρχουν αφού, όπως συνέβη και με τη μονή Αρχαγγελιώτισσας, τα ιστορικά έγγραφα της αφαιρέθηκαν κατά τη Βουλγαρική κατοχή.
Η Μονή Ταξιαρχών
Η Μονή Ταξιαρχών Ξάνθης βρίσκεται ΒΔ της πόλης της Ξάνθης σε υψόμετρο 150 περίπου μέτρων μέσα σε δάσος από ακακίες και πεύκα, κάτω ακριβώς από τη βυζαντινή ακρόπολη της πόλη, με την οποία φαίνεται ότι ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένη.
Η χρονολογία ίδρυσής της είναι άγνωστη καθόσον δεν σώζεται καμία επιγραφή αλλά ούτε καμιά άλλη μαρτυρία. Κατά την Παράδοση ιδρύθηκε επί της βασιλείας της Ειρήνης της Αθηναίας (9 Αυγούστου 803). Από τις τοιχογραφίες που διασώζονται στο εσωτερικό του τρούλου του καθολικού του μοναστηριού (δηλ. του κεντρικού ναού), μπορούν να εξαχθούν μερικές έμμεσες πληροφορίες για το μοναστήρι.
Ο ναός λοιπόν του μοναστηριού από πλευράς ρυθμού είναι βυζαντινός τρίκογχος με τρούλο και μας θυμίζει τον τρόπο της κατασκευής πολλών καθολικών των μοναστηριών του Αγίου Όρους. Ο τρόπος δε της κατασκευής του τρούλου (τυφλός με μικρούς φεγγίτες αντί μεγάλων παραθύρων) μαρτυρεί ότι πρόκειται για κτίσμα των μέσων του 16ου αι. Της ίδιας εποχής φαίνεται να είναι και οι τοιχογραφίες - αν και αλλοιωμένες και κατεστραμμένες από την υγρασία και την πολυκαιρία - που υπάρχουν στο εσωτερικό του τρούλου.
Της ίδιας ακόμη εποχής είναι και οι διασωζόμενες στο τέμπλο του ναού φορητές εικόνες, σπάνιας βυζαντινής τέχνης, του Χριστού ως μεγάλου αρχιερέως και της Θεοτόκου που φέρνει στην αγκαλιά της τον Χριστό. Η τελευταία μάλιστα εικόνα είναι αμφιπρόσωπη, δηλαδή είναι ζωγραφισμένη και από την άλλη πλευρά του ξύλου.
Info
> Τα μοναστήρια είναι ανοικτά από την Ανατολή μέχρι τη Δύση του Ηλίου.
